Insulinę, hormon produkowany przez komórki beta w trzustce człowieka, odkryto nie tak dawno, bo ponad 80 lat temu. Odkrycie to zawdzięczamy dwóm kanadyjskim naukowcom: Bantingowi i Bestowi.
Rodzaje insulin:
Insulina ludzka - Obecnie najczęściej stosuje się insulinę ludzką. Do jej produkcji służy bardzo nowoczesna technologia wykorzystująca metody inżynierii genetycznej. Insulinę produkują różne mikroorganizmy na podstawie informacji pochodzącej z ludzkiego genu odpowiedzialnego za jej budowę. Jej skład aminokwasowy jest identyczny, jak insuliny produkowanej przez trzustkę człowieka. Insuliny otrzymywane z trzustek wieprzowych i (rzadziej) bydlęcych były przez kilkadziesiąt lat podstawą insulinoterapii, obecnie właściwie nie są już stosowane.
Analogi insuliny ludzkiej - Analogi insuliny ludzkiej to preparaty insuliny, które uzyskuje się metodami inżynierii genetycznej po dokonaniu niewielkich zmian w budowie ludzkiego hormonu. Uzyskane w ten sposób analogi mają nowe, cenne właściwości, jednak zachowują swoje podstawowe działanie fizjologiczne. Przede wszystkim zmniejszają stężenie glukozy w surowicy krwi. W aptekach można kupić szybko działające i długo działające analogi insulin ludzkich. Szybko działające analogi insulin ludzkich są przeznaczone głównie dla osób młodych i w średnim wieku, które się uczą lub są czynne zawodowo, są aktywne fizycznie i mają zmienny rozkład dnia. Wykorzystywane są również u osób otyłych, ponieważ nie powodują zwiększania się masy ciała. Inne zalety stosowania tych insulin, takie jak możliwość wykonywania iniekcji bezpośrednio przed posiłkiem oraz krótki czas działania, pozwalają na większą dowolność w ustalaniu pór posiłków (oczywiście w granicach rozsądku) oraz na zrezygnowanie z przekąsek. Z kolei dzięki długo działającym bez szczytowym analogom insulin ludzkich przez całą dobę utrzymuje się niemal jednakowe stężenie podstawowe hormonu we krwi. Ważnym wskazaniem do ich stosowania są problemy z uzyskaniem prawidłowego stężenia glukozy w godzinach porannych, czyli tzw. hiperglikemia o brzasku.
Rodzaje, nazwy, czas działanie znajdziesz w tablicach tutaj ...
Dawkowanie insuliny:
Dawkowanie insuliny określa się w jednostkach międzynarodowych (j.m), skrótowo – jednostkach. Dawkowanie jest ściśle indywidualne i ustala je lekarz. Odpowiednia liczba jednostek insuliny na dobę to taka, która zapewnia utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Spożywane posiłki, aktywność fizyczna lub inne okoliczności życiowe, np. choroba, wymagają niekiedy zmian w dawkowaniu insuliny. Dobowa dawka insuliny nie świadczy o ciężkości choroby, lecz wynika z indywidualnych potrzeb danego organizmu. Istotnymi czynnikami, które wpływają na zapotrzebowanie na insulinę, są: masa ciała, aktywność fizyczna oraz zachowane lub niezachowane wydzielanie insuliny przez komórki β wysp trzustkowych. Czasami uzyskanie odpowiedniego stężenia glukozy we krwi wymaga podania dużej dawki insuliny, ponieważ organizm słabo na nią reaguje. Gdy zapotrzebowanie dobowe przekroczy 100 jednostek, mówi się o oporności tkanek na insulinę. Oporność ta może być wynikiem stanu zapalnego lub otyłości. Należy się wówczas skontaktować z diabetologiem i rozpocząć odpowiednie leczenie.
Model podawania insuliny-dawkowanie:
O doborze modelu insulinoterapii decyduje lekarz diabetolog po uwzględnieniu wieku, trybu życia, aktywności fizycznej i zawodowej oraz chorób towarzyszących. Najczęściej insulinę podaje się 4 lub 2 razy na dobę, choć stosuje się również inne schematy. Szczególnie u osób młodych stosuje się więcej wstrzyknięć insuliny. Zwykle częstsze podawanie insuliny pozwala uzyskać lepsze poziomy glikemii. W wielu badaniach przeprowadzonych wśród chorych na cukrzycę wykazano, że stężenie glukozy we krwi zbliżone do prawidłowego, a więc tzw. dobre wyrównanie cukrzycy, uzyskuje się, przyjmując insulinę kilka (np. 4) razy na dobę. Model ten nazywamy intensywną insulinoterapią. Naśladuje on wydzielanie insuliny przez trzustkę u zdrowych osób. Wydzielanie podstawowe między posiłkami i w nocy odtwarza podawanie insuliny o pośrednim lub długim czasie działania, natomiast wydzielanie po posiłkowe – zastosowanie kilku wstrzyknięć insuliny krótko działającej. Ten model leczenia umożliwia bardziej swobodny tryb życia i dostosowanie dawki do aktywności fizycznej oraz posiłków.
Nieco inaczej jest u osób starszych, które prowadzą spokojny, regularny tryb życia, u których z reguły nie dąży się do tak idealnego wyrównania cukrzycy, jak u osób młodszych. Wiele osób w podeszłym wieku stosuje mieszanki insulinowe 2 razy na dobę. Ten model nie naśladuje w pełni prawidłowego wydzielania insuliny, ale u większości tych chorych pozwala osiągnąć zadowalające wyrównanie cukrzycy.
Iniekcje insuliny:
Insulinę wstrzykuje się podskórnie w powłoki brzucha, zewnętrzną powierzchnię ramion i ud oraz w pośladki. Zalecane miejsca wstrzyknięć różnią się nieco w zależności od stosowanego typu insuliny. Na przykład szybko działającą insulinę ludzką lub jej analogi należy podawać w powłoki jamy brzusznej, ponieważ stąd są one najszybciej wchłaniane. Można też wykonywać zastrzyki w ramiona. Insulinę o pośrednim i długim czasie działania wstrzykuje się w uda i pośladki – są to miejsca, z których insulina wchłania się wolniej.
Liczba posiłków, jaką powinien spożywać chory leczony insulinoterapią:
Ilość posiłków zależy od modelu insulinoterapii. Pacjenci stosujący szybko działające analogi insuliny ludzkiej (np. Humalog lub NovoRapid) mogą spożywać 3 posiłki dziennie i zrezygnować z przekąsek. Chorzy przyjmujący insulinę ludzką lub mieszanki insulinowe z reguły spożywają 6 posiłków na dobę: 3 główne oraz 3 przekąski. Warto zauważyć, że spożywanie 6 posiłków dziennie nie wyklucza stosowania diety niskokalorycznej umożliwiającej redukcję masy ciała – należy wówczas odpowiednio zmniejszyć wartość kaloryczną posiłków. Najlepiej omówić ten problem z lekarzem i dietetykiem.
Niedocukrzenia – hipoglikemia:
Przy leczeniu insuliną mogą wystąpić spadki stężenia glukozy we krwi wynikające ze spożycia zbyt małego posiłku, z nadmiernego wysiłku fizycznego, nieodpowiednio dobranej dawki insuliny lub spożycia alkoholu. Zwykle niedocukrzenie występuje, gdy stężenie glukozy we krwi wynosi <55 mg/dl (3,0 mmol/l). Niedocukrzeniom towarzyszą najczęściej takie objawy, jak pocenie się, drżenie rąk, kołatanie serca, uczucie głodu, osłabienie i niepokój. W przypadku niedocukrzeń o niewielkim nasileniu wystarczy spożyć dodatkową porcję cukrów (węglowodanów), np. słodki napój, sok lub owoc. W ciężkich przypadkach może dojść do utraty przytomności, która wymaga pomocy kogoś z rodziny, lekarza lub pielęgniarki (zastrzyk glukagonu lub dożylne podanie glukozy). Jeżeli niedocukrzenia powtarzają się o tej samej porze dnia i mają ciężki przebieg, należy zasięgnąć porady diabetologa w celu zmodyfikowania dawki insuliny.
Zasady, których jakie należy przestrzegać przy wykonywaniu wstrzyknięć insuliny:
Nowo założoną igłę „przestrzykuje” się insuliną, aby usunąć znajdujące się w niej powietrze. W tym celu nastawia się pokrętłem na piórze insulinowym 2 lub 3 j. insuliny do podania i naciska się tłok, kierując igłę do góry. Na czubku igły powinna się pojawić kropla insuliny. Jeżeli używamy wielokrotnie tej samej igły, to przed wykonaniem każdego zastrzyku należy również ją przestrzyknąć, żeby sprawdzić, czy jest drożna.
Przed iniekcją miesza się insulinę nieprzezroczystą (np. Humulin N, Insulatard lub mieszankę insulinową), obracając delikatnie pióro albo fiolkę, aby uzyskać jednolity roztwór.
Przed wstrzyknięciem insuliny nie trzeba dodatkowo dezynfekować skóry.Po wykonaniu zastrzyku nie wyciąga się natychmiast igły, aby uniknąć wypłynięcia insuliny. Trzeba odczekać kilka sekund i wówczas wyciągnąć igłę (odliczyć do 10).
Jeżeli po zastrzyku na powierzchnię skóry wypłynie trochę insuliny, najczęściej nie ma to istotnego znaczenia. Nie trzeba robić dodatkowego zastrzyku.
Nie „rozmasowuje” się miejsca po wstrzyknięciu insuliny, ponieważ może to przyspieszyć jej wchłonięcie i powodować niedocukrzenie.
Kropla krwi, która czasem pojawia się po wykonaniu zastrzyku, nie powinna niepokoić. Może to oznaczać, że trafiliśmy w drobne naczynie krwionośne. Nie wpływa to na działanie insuliny, krew usuwa się wacikiem.
Wysoka temperatura otoczenia powoduje szybsze wchłanianie insuliny, co może być przyczyną niespodziewanego niedocukrzenia; należy o tym pamiętać w upalne dni i po ciepłej kąpieli.
Zmiana miejsc wstrzyknięć:
Należy zmieniać regularnie miejsca wstrzyknięć insuliny. Insulina podawana przez długi czas w to samo miejsce może spowodować przerost tkanki podskórnej i powstawanie w niej zrostów oraz guzków. Może to być przyczyną zaburzenia wchłaniania insuliny i defektu natury kosmetycznej. W przypadku pogorszenia kontroli glikemii, zwłaszcza u osób długo chorujących na cukrzycę, należy obejrzeć i dotknąć palcem miejsca wstrzyknięć insuliny, by sprawdzić, czy nie powstały w nich przerosty tkanki podskórnej. Insulina podana w takie miejsca nie wchłania się do krwi (tak jakby nie było zastrzyku) albo wchłania się ze znacznym opóźnieniem, co może być przyczyną niedocukrzenia w zupełnie nieoczekiwanej chwili. Miejsca iniekcji insuliny należy zmieniać racjonalnie, według wcześniej ustalonego schematu. Na przykład przez 2 tygodnie podaje się insulinę w prawą połowę ciała: prawą połowę brzucha (insulina krótko działająca lub analog) i prawe udo (insulina o pośrednim czasie działania). Przez kolejne 2 tygodnie iniekcje wykonuje się w lewą połowę ciała. Potem można zmienić miejsca, np. prawe ramię i prawy pośladek. Każdy kolejny zastrzyk wykonuje się w miejsce oddalone o opuszkę palca od poprzedniego wkłucia.
Zasady przechowania insuliny:
Insulinę należy przechowywać w temperaturze od +2°C do +8°C, w lodówce. Pióro insulinowe z nabojem lub jednorazowy pen można przez miesiąc trzymać poza lodówką, oczywiście unikając ekspozycji na skrajne temperatury. Należy pamięta, że jeżeli nie zużyje się insuliny z naboju w ciągu miesiąca, trzeba go wymienić, nawet jeżeli zostało w nim jeszcze trochę insuliny.
Insulina nie lubi skrajnych temperatur (<2 i >30°C) – ulega w nich dezaktywacji. Jeżeli podróżuje się w upalne dni, trzeba przewozić insulinę w specjalnej torbie termoizolacyjnej. Podczas podróży samolotem insulinę przewozi się w bagażu podręcznym, ponieważ zbyt niskie temperatury w luku bagażowym mogłoby ja zdeaktywować. Należy również pamiętać, by mieć przy sobie informację od lekarza (w języku polskim i angielskim), że przewozi się za sobą insulinę.
Działania niepożądane:
Przede wszystkim należy podkreślić, że prawidłowe stosowanie insuliny zmniejsza ryzyko uszkodzenia wielu narządów i układów, np. oczu, nerek, serca i nerwów. Chociaż w przebiegu insulinoterapii, podobnie jak w czasie przyjmowania każdego innego leku, występują działania niepożądane, mają one jednak ograniczony charakter.
Na podstawie:
Dr n. med. Barbara Katra
Klinika Chorób Metabolicznych Collegium Medicum UJ, Kraków
data-matched-content-rows-num="3" data-matched-content-columns-num="3"
